مسئولیت مدنی ناشی از رحم جایگزین

زمینه و هدف: یکی از شیوه هایی که در درمان ناباروی به کار می رود، استفاده از رحم زن دیگر است که به آن رحم جایگزین یا رحم اجاره ای اطلاق می شود که یا کامل است یا جزیی. در نوع کامل از تخمک زن حمل کننده کودک برای تشکیل جنین استفاده نمی شود، در حالی که در نوع جزیی آن از تخمک صاحب رحم برای باروری استفاده می گردد. در این مقاله به بررسی مسئولیت مدنی ناشی از رحم جایگزین از نوع کامل آن خواهیم پرداخت. به عبارت دیگر به دنبال پاسخ به این سئوال هستیم که در چه شرایطی در روش رحم جایگزین کامل فردی در مقابل دیگری موظف به جبران خسارت می شود. منظور از مسئولیت مدنی معنای عام آن است که شامل مسئولیت قراردادی و غیر قراردادی است. روش بررسی: نظر به این که درباره رحم جایگزین در حقوق ایران مقررات خاصی وجود ندارد، در مقاله حاضر با مراجعه به قواعد عام حقوقی، فقه و همچنین حقوق دیگر کشورها سعی شده است راه حل مناسبی برای مسائل مطروحه ارائه شود. نتایج: برای صحت قرارداد رحم جایگزین صرف استناد به ماده 10 قانون مدنی و قواعد عمومی قرارداد در شرایط صحت، کافی نیست و لازم است تا مقررات ویژه ای برای آن تصویب شود. به علاوه لازم است تا زوجین خواستار فرزند و حمل کننده جنین و شوهر او (در صورتی که متاهل باشد) تمام موضوعات و تعهدات را در قرارداد ذکر نمایند تا حدود مسئولیت قراردادی طرفین کاملاً روشن باشد. در مسئولیت خارج از قرارداد، یا اساساً قرارداد نافذی میان زیان دیده و عامل ورود ضرر وجود ندارد یا اینکه ضرر ناشی از نقص تعهدات قراردادی نیست، بلکه تکالیف عمومی زیر پا گذاشته شده و از رفتار انسان متعارف تجاوز شده است. قوانین و مقررات مسئولیت مدنی آنچنان عام و کلی است که موضوع مورد بحث ما را نیز در بر می گیرد و از این حیث مشکلی وجود ندارد. اما مشکل از این بابت است که چون استفاده از رحم جایگزین موضوعی کاملاً جدید محسوب می شود، هنوز عرف خاصی درباره آن شکل نگرفته است و روشن نیست که در چه مواردی می توانیم بگوییم که از رفتار انسان متعارف تجاوز شده و تقصیری محقق شده است. مباحث مطرح شده در این مقاله ضرورت مداخله قانونگذار و تصویب قانون را به روشنی به اثبات می رساند. نتیجه گیری: موضوع رحم جایگزین دارای ابعاد و آثار متعدد اجتماعی است که در صورت نادیده انگاشته شدن، ممکن است موجب بروز آسیب های جدی در جامعه گردد و نظم عمومی نادیده گرفته شود.